Hiểu rõ về HIV và cơ chế lây truyền:
HIV là một retrovirus, có nghĩa là nó sử dụng vật chất di truyền RNA để tạo ra DNA và xâm nhập vào tế bào chủ, chủ yếu là các tế bào lympho T CD4+ – những tế bào đóng vai trò then chốt trong hệ miễn dịch. Khi HIV nhân lên và phá hủy các tế bào CD4+, hệ miễn dịch của cơ thể dần suy yếu, dẫn đến tình trạng suy giảm miễn dịch mắc phải (AIDS).
Theo thống kê của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), tính đến cuối năm 2022, có khoảng 39 triệu người trên toàn thế giới đang sống chung với HIV. Đường lây truyền HIV chủ yếu bao gồm:
Bác Sĩ Chuyên Khoa II Nguyễn Quang Cừ
Nguyên Trưởng phòng khám Tiết niệu sinh dục
Hơn 40 năm kinh nghiệm tại bệnh viện Việt Đức
- Đường máu: Qua việc dùng chung bơm kim tiêm, truyền máu hoặc các chế phẩm máu bị nhiễm HIV, tiếp xúc trực tiếp với máu của người nhiễm.
- Đường sinh dục: Qua quan hệ tình dục không an toàn (không sử dụng bao cao su) bằng đường âm đạo, hậu môn hoặc miệng.
- Từ mẹ sang con: Trong quá trình mang thai, sinh nở hoặc cho con bú.
Trong các con đường lây truyền này, quan hệ tình dục không an toàn chiếm tỷ lệ đáng kể trong số các ca nhiễm mới, đặc biệt là ở các quốc gia đang phát triển. HIV không lây truyền qua các tiếp xúc thông thường như ôm, hôn xã giao, dùng chung đồ dùng cá nhân không dính máu (ví dụ: quần áo, khăn mặt), mồ hôi, nước mắt, hoặc qua côn trùng đốt.
Vậy, quan hệ với người nhiễm HIV bao lâu thì bị?
Câu trả lời trực tiếp và quan trọng cần nhấn mạnh là không có một khoảng thời gian cố định nào để xác định chắc chắn thời điểm lây nhiễm HIV sau một lần quan hệ tình dục với người nhiễm HIV. Việc lây nhiễm có xảy ra hay không và thời điểm xảy ra phụ thuộc vào nhiều yếu tố phức tạp.
Một nghiên cứu được công bố trên tạp chí The Lancet đã chỉ ra rằng nguy cơ lây nhiễm HIV qua một lần quan hệ tình dục không bảo vệ có thể dao động rất lớn, từ dưới 1% đến vài phần trăm, tùy thuộc vào các yếu tố sau:
- Tải lượng virus HIV ở người nhiễm: Đây là yếu tố quan trọng nhất. Tải lượng virus (viral load) là số lượng bản sao virus HIV có trong một mililit máu. Người có tải lượng virus càng cao, nguy cơ lây nhiễm cho bạn tình càng lớn. Nghiên cứu cho thấy những người nhiễm HIV đang được điều trị bằng thuốc kháng virus (ARV) và có tải lượng virus dưới ngưỡng phát hiện (“không phát hiện = không lây truyền” – U=U) có nguy cơ lây nhiễm gần như bằng không.
- Hình thức quan hệ tình dục: Quan hệ tình dục qua đường hậu môn có nguy cơ lây nhiễm cao nhất do niêm mạc trực tràng mỏng và dễ bị tổn thương. Quan hệ qua đường âm đạo có nguy cơ thấp hơn nhưng vẫn đáng kể. Quan hệ bằng miệng được coi là có nguy cơ thấp nhất, nhưng vẫn có khả năng lây nhiễm nếu có vết loét hoặc tổn thương ở miệng hoặc bộ phận sinh dục.
- Có tổn thương niêm mạc sinh dục: Các bệnh lây truyền qua đường tình dục (STIs) gây viêm loét, trầy xước ở niêm mạc sinh dục sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho virus HIV xâm nhập vào cơ thể. Một nghiên cứu của Viện Y tế Quốc gia Hoa Kỳ (NIH) đã chỉ ra rằng những người mắc đồng thời HIV và các STIs khác có nguy cơ lây truyền HIV cao hơn.
- Số lần quan hệ không an toàn: Mặc dù nguy cơ lây nhiễm trong một lần quan hệ có thể thấp, nhưng việc lặp lại các hành vi quan hệ không an toàn sẽ làm tăng nguy cơ tích lũy theo thời gian.
- Giai đoạn nhiễm HIV của người bệnh: Trong giai đoạn nhiễm trùng cấp tính (vài tuần đầu sau khi nhiễm), tải lượng virus HIV trong cơ thể người bệnh thường rất cao, do đó nguy cơ lây truyền cũng cao hơn.
Liên hệ với bác sĩ ngay qua Hotline: 03.53.35.5252 hoặc ZALO để được tư vấn
Các giai đoạn nhiễm HIV và triệu chứng ban đầu (nếu có):
Sau khi HIV xâm nhập vào cơ thể, quá trình nhiễm trùng thường diễn ra qua các giai đoạn sau:
- Giai đoạn nhiễm trùng cấp tính (Acute HIV infection): Thường xảy ra trong vòng 2-4 tuần sau khi phơi nhiễm. Khoảng 50-80% người nhiễm có thể xuất hiện các triệu chứng tương tự như cúm: sốt, mệt mỏi, đau họng, phát ban, sưng hạch bạch huyết. Tuy nhiên, nhiều người không có triệu chứng hoặc triệu chứng nhẹ, dễ bị nhầm lẫn với các bệnh thông thường. Đáng chú ý, trong giai đoạn này, tải lượng virus trong máu rất cao, khiến người bệnh có khả năng lây truyền cao nhất.
- Giai đoạn tiềm ẩn (Clinical latency): Giai đoạn này còn được gọi là giai đoạn không triệu chứng hoặc mãn tính. Virus vẫn hoạt động và nhân lên nhưng ở mức độ thấp hơn. Người nhiễm có thể cảm thấy hoàn toàn khỏe mạnh trong nhiều năm (trung bình khoảng 10 năm nếu không điều trị). Tuy nhiên, virus vẫn âm thầm phá hủy hệ miễn dịch.
- Giai đoạn AIDS (Acquired Immunodeficiency Syndrome): Đây là giai đoạn cuối của nhiễm HIV, khi hệ miễn dịch bị suy yếu nghiêm trọng (số lượng tế bào CD4+ dưới 200 tế bào/mm³ hoặc xuất hiện các bệnh nhiễm trùng cơ hội). Người bệnh dễ mắc các bệnh nhiễm trùng nghiêm trọng, các loại ung thư hiếm gặp và các biến chứng khác, dẫn đến tử vong nếu không được điều trị.
Xét nghiệm HIV – Cách duy nhất để biết tình trạng nhiễm bệnh:
Do không có một khoảng thời gian cụ thể để xác định việc lây nhiễm sau một lần quan hệ và các triệu chứng ban đầu thường không đặc hiệu, xét nghiệm HIV là cách duy nhất để biết chính xác tình trạng nhiễm bệnh.
✅ Tầm quan trọng của việc xét nghiệm sớm: Xét nghiệm sớm giúp phát hiện bệnh kịp thời, cho phép người nhiễm được điều trị sớm bằng thuốc ARV, giúp kiểm soát sự nhân lên của virus, duy trì hệ miễn dịch, kéo dài tuổi thọ và cải thiện chất lượng cuộc sống, đồng thời giảm nguy cơ lây truyền cho người khác (U=U).
✅ Các loại xét nghiệm HIV phổ biến:
- Xét nghiệm kháng thể: Tìm kiếm kháng thể mà cơ thể tạo ra để chống lại virus HIV. Đây là loại xét nghiệm phổ biến nhất. Tuy nhiên, cần lưu ý về thời điểm “cửa sổ” (window period), thường là từ 3 tuần đến 3 tháng sau khi phơi nhiễm, là khoảng thời gian cơ thể cần để sản xuất đủ kháng thể có thể phát hiện được. Xét nghiệm quá sớm có thể cho kết quả âm tính giả
- Xét nghiệm kháng nguyên/kháng thể (thế hệ thứ 4): Phát hiện đồng thời cả kháng thể và kháng nguyên p24 của virus HIV. Loại xét nghiệm này có thể phát hiện nhiễm trùng sớm hơn, thường khoảng 2-6 tuần sau phơi nhiễm
- Xét nghiệm tải lượng virus: Đo số lượng bản sao virus HIV trong máu. Thường được sử dụng để theo dõi hiệu quả điều trị ở người đã nhiễm HIV
✅ Địa chỉ xét nghiệm HIV uy tín: Các cơ sở y tế công lập (bệnh viện, trung tâm y tế dự phòng), các phòng khám tư nhân được cấp phép và các tổ chức cộng đồng thường cung cấp dịch vụ xét nghiệm HIV. Nên lựa chọn các địa chỉ uy tín để đảm bảo kết quả chính xác và được tư vấn đầy đủ.
Quan niệm sai lầm về lây nhiễm HIV
Vẫn còn tồn tại nhiều quan niệm sai lầm về lây nhiễm HIV qua đường tình dục, gây ra sự hoang mang và kỳ thị không đáng có:
- “Chỉ một lần quan hệ không bảo vệ thì không sao.” Đây là một quan niệm sai lầm nguy hiểm. Nguy cơ lây nhiễm có thể thấp trong một lần, nhưng vẫn tồn tại và có thể dẫn đến hậu quả nghiêm trọng.
- “Người nhiễm HIV nhìn có vẻ ốm yếu mới có khả năng lây.” Người nhiễm HIV, đặc biệt là trong giai đoạn đầu hoặc khi đang được điều trị và có tải lượng virus thấp, có thể trông hoàn toàn khỏe mạnh nhưng vẫn có khả năng lây truyền nếu không có biện pháp bảo vệ.
- “Quan hệ bằng miệng không có nguy cơ lây nhiễm HIV.” Mặc dù nguy cơ thấp hơn so với quan hệ qua đường âm đạo hoặc hậu môn, nhưng vẫn có nguy cơ lây nhiễm HIV qua đường miệng nếu có sự tiếp xúc với tinh dịch, dịch âm đạo hoặc máu, đặc biệt khi có vết loét hoặc tổn thương ở miệng hoặc bộ phận sinh dục.
Lời khuyên từ chuyên gia:
Các chuyên gia y tế khuyến cáo rằng việc chủ động bảo vệ bản thân và người khác là vô cùng quan trọng trong phòng chống HIV. Nếu bạn có bất kỳ hành vi nguy cơ nào (quan hệ tình dục không an toàn, dùng chung kim tiêm…), hãy mạnh dạn tìm đến các cơ sở y tế để được tư vấn và xét nghiệm HIV kịp thời. Việc xét nghiệm định kỳ cũng được khuyến khích đối với những người có yếu tố nguy cơ cao. Hãy xây dựng thái độ tích cực, không kỳ thị với người nhiễm HIV và ủng hộ họ trong việc điều trị và hòa nhập cộng đồng.
Nếu bạn đang có dấu hiệu bất thường nêu trên mà chưa có thời gian đi khám thì có thể chát với bác sĩ Nam khoa TẠI ĐÂY để được tư vấn miễn phí hoặc kết nối với bác sĩ qua ZALO.
Liện hệ qua Hotline: 03.53.35.5252
Tóm lại, không có một khoảng thời gian cụ thể nào để xác định việc lây nhiễm HIV sau một lần quan hệ với người nhiễm HIV. Nguy cơ lây nhiễm phụ thuộc vào nhiều yếu tố, trong đó quan trọng nhất là tải lượng virus của người nhiễm và việc sử dụng các biện pháp bảo vệ. Xét nghiệm HIV là cách duy nhất để biết tình trạng nhiễm bệnh. Hãy nâng cao ý thức phòng tránh bằng cách thực hành tình dục an toàn, sử dụng PrEP nếu có nguy cơ cao và khuyến khích người nhiễm HIV điều trị để đạt được tải lượng virus không phát hiện. Chỉ có thông tin chính xác và hành động chủ động mới có thể giúp chúng ta bảo vệ bản thân và góp phần ngăn chặn sự lây lan của đại dịch HIV.
